Jak rozmawiać z dzieckiem o równowadze – karta pracy

W kontakcie z dziećmi często borykamy się z zachowaniami, które są dla nas trudne do zaakceptowania a także zrozumienia. Dzieci mimo wiedzy na temat zasad współżycia społecznego, mimo umiejętności empatyzowania, którą dostrzegamy na co dzień, zachowuje się w sposób “paskudny” lub nie zachowuje się wcale – “zamiera”. Co się dzieje?

Każdy człowiek funkcjonuje najlepiej w stanie równowagi. Kiedy czuje się bezpiecznie, ma zaspokojone podstawowe potrzeby, nie jest przeciążony bodźcami, ma dostateczne zasoby energii. Znajduje się wtedy w tzw. strefie zielonej. Mózg działa jak zintegrowana całość, dostępne są wszystkie wykształcone do tej pory mechanizmy regulacji przez co działanie człowieka zorientowane jest na rozwój, współpracę i komunikację z innymi.

W sytuacji gdy człowiek doświadcza stresu na poziomie wyczerpującym jego zasoby jego mózg przestaje działać jako całość. Piętro odpowiedzialne za regulację emocji i kontrolę zachowań oraz empatię przestaje być dostępne, a kontrolę przejmuje ewolucyjnie starszy mózg gadzi. Zależnie od sytuacji, poziomu energii, minionych doświadczeń i temperamentu ludzie w takiej sytuacji działają różnie.

Czasem automatycznie przenoszą się do strefy czerwonej – następuje aktywacja mechanizmów odpowiedzialnych za walkę lub ucieczkę, w centrum uwagi staje “ja” i ochrona “moich interesów”. Reakcje są szybkie i impulsywne, nie ma czasu ani zasobów by uwzględniać perspektywę innych i współodczuwać. Dzieci będące w tym stanie mogą bić, piszczeć, szczypać, obrażać się, dyskutować, odmawiać współpracy, zachowywać się nieracjonalnie i być “głuche” na nasze racje.

Czasem człowiek silnie obciążony stresem wskakuje w strefę niebieską, w której mamy do czynienia z reakcją zamrożenia i nastawieniem na przetrwanie. Człowiek w tym stanie wykorzystuje resztki energii by przeczekać trudny czas, staje się bezradny, pozbawiony inicjatywy, często doświadcza uczucia braku sił i/lub dolegliwości fizycznych. Jego nastrój się obniża, a ciało nieruchomieje. Dziecko w tym stanie może stracić apetyt, mieć problemy ze snem, stracić zainteresowanie zabawą, milczeć i czekać aż okoliczności staną się bardziej bezpieczne.

Z doświadczenia wiem, że dzieciom w powrocie do równowagi pomaga przede wszystkim sytuacja, w której bliscy dorośli rozumieją jak obciążenie stresem wpływa na umiejętność zarządzania emocjami. Kiedy w dorosłych jest wystarczająco dużo spokoju, by udzielić go również dziecku.

Moim celem w pracy z dziećmi jest jednak wspieranie dzieci i młodzieży w nabywaniu umiejętności samodzielnego zarządzania emocjami, utrzymywania równowagi wewnętrznej oraz powracania do niej w sytuacjach gdy obciążenie stresorami jest tak silne, że dziecko przenosi się ze strefy zielonej do czerwonej lub niebieskiej.

W wyniku wielu doświadczeń w rozmowach z dziećmi, powstała karta pracy, która ułatwia rozpoczęcie rozmowy o równowadze (sprawdzone już w pracy z uczniami kl. 2 sp, i nadająca się także dla młodzieży starszej). Ja pracuję z dziećmi w szkole, więc moja karta odnosi się do równowagi, która sprzyja skupieniu uwagi i uczeniu się, ale instrukcję można zmieniać dowolnie.

Używam tej karty pracy by rozpocząć rozmowę o tym co nas przenosi miedzy różnymi strefami. Proszę dzieci by po wykonaniu rysunków umieściły na strzałkach te czynniki, które wytrącają je z równowagi. Potem wykonujemy drogę powrotną i szukamy takich aktywności, strategii lub osób, które pomagają nam wrócić do równowagi.

Karta pracy sprawdza się świetnie i myślę, że można wykorzystać ją jako początek wielu ważnych rozmów o regulacji.